Γήρανση του δέρματος: αίτια, μηχανισμοί και αντιμετώπιση

Όπως ολόκληρος ο οργανισμός, έτσι και το δέρμα είναι ένα όργανο που υπόκειται σε διαδικασία γήρανσης. Η γήρανση του δέρματος είναι ένα φαινόμενο με μηχανισμό που δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητός. Υπάρχουν δύο μεγάλες κατηγορίες γήρανσης του δέρματος: η ενδογενής ή χρονολογική γήρανση, που είναι ο φυσιολογικός εκφυλισμός των κυττάρων και ιστών του δέρματος και η εξωγενής, που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην υπεριώδη (UV) ακτινοβολία αλλά και σε άλλους παράγοντες.

Κατηγορίες γήρανσης:

Η ενδογενής γήρανση του δέρματος συναντάται κατά κύριο λόγο στις περιοχές του σώματος που προστατεύονται από την υπεριώδη ακτινοβολία. H εξωγενής γήρανση από την άλλη, συνδέεται άρρηκτα με την υπεριώδη ακτινοβολία, η βιολογική επιρροή της οποίας, ανάλογα με το μήκος κύματος, παραμένει ακόμα ασαφής. Θεωρείται ότι η UVB ακτινοβολία απορροφάται από την επιδερμίδα και προκαλεί εκφυλισμό του DNA. Επιπλέον, η UVA ακτινοβολία υπολογίζεται ως αξιοσημείωτος παράγοντας πρόκλησης της φωτογήρανσης, μιας και έχει μεγάλο βάθος εισχώρησης στο δέρμα.

Εκτός από την UV ακτινοβολία, στην πρόωρη εξωγενή γήρανση του δέρματος παίζει ρόλο η πρόσληψη αλκοόλ, ο τύπος του δέρματος, το φύλο και κυρίως το κάπνισμα. Επίσης, παράγοντα εξωγενούς γήρανσης αποτελεί και η υπέρυθρη ακτινοβολία. Όμως, επειδή έχει μεγαλύτερο μήκος κύματος εκπομπής από την υπεριώδη ακτινοβολία, διεισδύει σε μικρότερο βάθος στο δέρμα.

Μηχανισμοί Γήρανσης:

1. Μεταλλοπρωτεϊνάσες και σηματοδότηση:

Το κολλαγόνο-Ι παράγεται από τους ινοβλάστες και αποτελεί δομική πρωτεΐνη της εξωκυττάριου ουσίας (ECM) και κύριο συστατικό του χορίου του δέρματος. Οι μεταλλοπρωτεϊνάσες (ΜΜΡs) είναι ένζυμα που υδρολύουν πρωτεϊνες της ECM, όπως οι κολλαγόνες ίνες. Οι μεταλλοπρωτεϊνάσες-1 σε φυσιολογικές συνθήκες μπορούν να  διασπούν το κολλαγόνο-Ι και έτσι το ποσοστό της ECM μειώνεται. 

Μετά από την έκθεση του δέρματος σε υπεριώδη ακτινοβολία, μειώνεται η παραγωγή του κολλαγόνου με την επίδραση των μεταλλοπρωτεϊνασών και άλλων παραγόντων. Συνέπεια της καταστροφής των ινοβλαστών, αλλά και της μείωσης του κολλαγόνου και της ECM είναι η γήρανση και απώλεια μηχανικής τάσης του δέρματος.

2. Μεταλλάξεις μιτοχονδριακού DNA:

Το μιτοχονδριακό DNA εμφανίζει πολύ μεγαλύτερα ποσοστά μετάλλαξης συγκριτικά με το πυρηνικό DNA, εξαιτίας της έλλειψής μηχανισμών αναγνώρισης και επισκευής λαθών. Επιπλέον, κωδικοποιεί πρωτεΐνες της αναπνευστικής αλυσίδας, η οποία συνδέεται στενά με την παραγωγή ελεύθερων ριζών. Οι ελεύθερες ρίζες είναι σηματοδοτικά μόρια, απαραίτητα για τον οργανισμό, ωστόσο μπορούν να προκαλέσουν οξειδωτικό στρες, αν εξαντληθούν οι κυτταρικοί μηχανισμοί άμυνας. Τα μιτοχόνδρια είναι η κύρια ενδογενής πηγή τέτοιων ελευθέρων ριζών.

3. Ελεύθερες ρίζες οξυγόνου (ROS): 

Η θεωρία των ελευθέρων ριζών οξυγόνου (Reactive Oxygen Species, ROS) αφορά τόσο την ενδογενή όσο και την εξωγενή γήρανση. Η παρουσία ελευθέρων ριζών έχει ως ακόλουθο μία ροή γεγονότων, με αποτέλεσμα την έκφραση μεταλλοπρωτεϊνασών, που παρεμποδίζουν την έκφραση του προκολλαγόνου-I. Oι ROS έχουν καταστρεπτικές ιδιότητες, παρόλο που υπάρχουν αντιοξειδωτικοί μηχανισμοί που προστατεύουν φυσιολογικά τα κύτταρα του δέρματος.

4. Ορμονικές μεταβολές: 

Η αλλαγή των ορμονικών επιπέδων και στα δύο φύλα αφορά την ενδογενή γήρανση και συνεπάγεται τη μείωση των ανδρικών ορμονών στη 2η με 3η δεκαετία της ζωής και των γυναικείων ορμονών κατά την εμμηνόπαυση. Κατά συνέπεια, δημιουργούνται ρυτίδες, προκαλείται ξηρότητα, επιδερμική ατροφία, καταστροφή του κολλαγόνου και απώλεια της ελαστικότητας του δέρματος.

5. Ρόλος τελομερών:

Τα τελομερή αποτελούνται από περίπου 1000 ζεύγη βάσεων στο τέλος των χρωμοσωμάτων. Το μήκος των τελομερών ποικίλει ανάλογα με το είδος και μειώνεται με την ηλικία. Η μείωση του μήκους των τελομερών (περίπου κατά 100 ζεύγη βάσεων ανά κυτταρική διαίρεση) συνεπάγεται καταστροφή του γενετικού υλικού και τελικά κυτταρικό θάνατο. Η διαδικασία αυτή οφείλεται κυρίως στην επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας στο δέρμα.

Αν αναρωτιέσαι ποιοι μηχανισμοί μπορούν να κρύβονται πίσω από ασθένειες, δες το προηγούμενό μας άρθρο!

Πρόληψη και Θεραπεία:

1. Αντιηλιακά Σκευάσματα: 

In vivo μελέτες έχουν αποδείξει ότι η συχνή εφαρμογή αντιηλιακών προϊόντων μπορεί να μειώσει τις δερματικές μεταβολές που προκαλούνται από τη UV ακτινοβολία. Τα είδη αντιηλιακών σκευασμάτων χωρίζονται σε ανόργανα και οργανικά φίλτρα. Τα ανόργανα μπορεί να είναι το TiO2 και το ZnO, που σκεδάζουν τη UV ακτινοβολία και δεν προκαλούν ερεθισμό ή ευαισθητοποίηση του δέρματος. Αντιθέτως, τα οργανικά φίλτρα περιέχουν ουσίες που απορροφούν την UV ακτινοβολία.

2. Αντιοξειδωτικά: 

Επειδή η εφαρμογή των αντιηλιακών δεν προσφέρει ολοκληρωμένη προστασία έναντι της ακτινοβολίας, τα αντιοξειδωτικά (όπως πολυφαινόλες και β-καροτένιο) παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και τη θεραπεία της φωτογήρανσης.
Οι πολυφαινόλες αποτελούν συστατικά των εκχυλισμάτων διαφόρων φυτών και εμφανίζουν αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Παρέχουν φωτοπροστασία, διότι ενισχύουν την επιδιόρθωση του DNA από την ιντερλευκίνη-12. 

3. Βιταμίνες: 

H βιταμίνη C, εκτός από τις αντιοξειδωτικές της ιδιότητες, είναι απαραίτητη και για τη βιοσύνθεση του κολλαγόνου και μειώνει το ερύθημα που προκαλείται από τη UVB ακτινοβολία. Επιπρόσθετα, η εφαρμογή της νιασιναμίδης (αμίδιο της βιταμίνης B3) στο δέρμα, μειώνει τις ρυτίδες και βελτιώνει την ελαστικότητα του δέρματος. 

4. Ρετινοειδή: 

Η αποτελεσματικότητα της τοπικής εφαρμογής τρετινοΐνης για τη θεραπεία της φωτογήρανσης έχει αποδειχθεί εκτενώς σε πολλές μελέτες. Τα πλεονεκτήματα της εφαρμογής της έγκεινται στην λείανση των ρυτίδων, στη μείωση της τραχύτητας του δέρματος, των πανάδων και γενικά των αρνητικών επιδράσεων της ηλιακής ακτινοβολίας.

5. Ένζυμα:

Ο εκφυλισμός του DNA παίζει σπουδαίο ρόλο στη φωτοκαρκινογένεση και συμβάλει στη φωτογήρανση. Η τοπική εφαρμογή του ενζύμου Τ4-ενδονουκλεάση-5 σε ασθενείς με xeroderma pigmentosum (1) μείωσε τα περιστατικά πρόκλησης μελανώματος. Ακόμη, η  εφαρμογή σκευασμάτων με λιποσώματα φωτολυασών μείωσε την ποσότητα των διμερών κυκλοβουτανίου και πυριμιδίνης (CPDs: φωτοπροϊόντα που προκύπτουν μετά από έκθεση σε UVB ακτινοβολία) στο ανθρώπινο δέρμα.

Κλείνοντας, καθώς το ποσοστό των ενηλίκων ατόμων και ο μέσος όρος της διάρκειας ζωής στη νεότερη εποχή έχει αυξηθεί κατά πολύ, η κατανόηση των μηχανισμών γήρανσης του δέρματος είναι θεμελιώδης σημασίας και βρίσκεται στο επίκεντρο της έρευνας εδώ και δεκαετίες. Συνεπώς, η προστασία του δέρματος από εξωγενείς παράγοντες χρήζει ιδιαίτερης φροντίδας, για την πρόληψη και τη θεραπεία της γήρανσης του δέρματος και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων μας.

1. Xeroderma pigmentosum: Γενετική διαταραχή στην οποία οι ασθενείς έχουν μειωμένη ικανότητα επιδιόρθωσης του DNA σε καταστροφές που μπορεί να προκληθούν από παράγοντες όπως η UV ακτινοβολία.

ΠΗΓΗ: Journal of the European academy of dermatology and venereology